Excel'de Arama Fonksiyonlarının Destansı Hikayesi: Ata Yadigârı DÜŞEYARA'dan Geleceğin ÇAPRAZARA'sına Evrim

Selam!

Excel’ de verimli çalışmanın sırrı, doğru bilgiyi hızlıca bulmaktan geçiyor. Bu arama işini yapan fonksiyonlar ise zaman içinde büyük bir evrim geçirdi. Her bir fonksiyon kendi döneminde "kahraman" oldu, kendi sınırlılıklarıyla boğuştu ve sonunda yerini daha güçlü bir halefine bıraktı.

Gelin, Excel'in arama fonksiyonlarının 1980'lerden günümüze uzanan destansı yolculuğuna, her birinin rolüne ve bıraktığı mirasa yakından bakalım.

1. Bölüm: 1980'ler – Temeller Atılıyor: 

ARA (LOOKUP), DÜŞEYARA (VLOOKUP) ve YATAYARA (HLOOKUP)

Bu dönem, elektronik tablo programlarının emekleme çağı. Excel, ilk sürümüyle birlikte veri arama yeteneğini kullanıcıya sunuyor.

Öncül: ARA (LOOKUP) (1985)

 Rolü: VisiCalc gibi ilk elektronik tablolardan esinlenilmiş, en temel arama fonksiyonu.

• Sınırları: Basit ve kullanışlı olmasına rağmen, esneklikte ve eşleştirme hassasiyetinde hızla yetersiz kaldı.

Efsanenin Doğuşu: 

 DÜŞEYARA (VLOOKUP) ve YATAYARA (HLOOKUP) (1985)

Rolü: Excel'in ilk versiyonuyla birlikte gelen DÜŞEYARA, dikey tablolarda arama yapma standardını belirledi. YATAYARA ise bu işi yatay tablolar için üstlendi. Milyonlarca kullanıcının karmaşık veri setlerini eşleştirmesini sağlayarak, Excel'i iş dünyasının vazgeçilmezi haline getirdi.

• Sınırları:

1. 1. Tek Yönlü Arama: DÜŞEYARA sadece sağa (YATAYARA sadece aşağı) doğru arama yapabiliyordu. Aranan değer sol sütunda olmalıydı; aksi takdirde sonuç gelmezdi.

2. Kırılgan Sütun İndeksi: Sütun numarası elle belirtildiği için, tabloya yeni sütun eklendiğinde formül bozulurdu. Adeta "ip üstünde yürümek" gibiydi.

3. Hata Yönetimi: Bulunamayan değerlerde #YOK hatası verirdi. Kullanıcı dostu bir mesaj için, Excel 2007 sonrası EĞERHATA (IFERROR) ile sarmalanması gerekirdi.

2. Bölüm: 1990'lar – Alternatifin Yükselişi: 

İNDİS-KAÇINCI (INDEX-MATCH)

DÜŞEYARA'nın sınırlamalarını aşmak isteyen usta kullanıcılar, arama işini çok daha esnek ve güçlü bir şekilde yapmanın yolunu buldu: İki ayrı formülü birleştirmek.

Karmaşık Çözüm: İNDİS (INDEX) ve KAÇINCI (MATCH)

• Rolü: DÜŞEYARA'nın çözemediği "sola arama" sorununu kökten çözdü. KAÇINCI fonksiyonu ile aranan değerin tablodaki satır numarası bulunur, İNDİS ise bu satır ve sütun numarasını kullanarak istenen değeri getirir.
• Avantajı: Yön bağımsızlığı ve sütun eklense bile referansların bozulmaması nedeniyle büyük veri setlerinde DÜŞEYARA'dan daha hızlı ve güvenilir çalışırdı.
• Sınırları: Tek bir işlevi yerine getirmek için iki farklı formülün iç içe yazılması gerekiyordu. Bu karmaşıklık, yeni başlayanlar için formülün mantığını anlamayı ve hata denetimini zorlaştırıyordu.

3. Bölüm: 2019-2020 – Tahtın Yeni Sahibi: 

 ÇAPRAZARA (XLOOKUP)

Microsoft, kullanıcılardan gelen geri bildirimler üzerine DÜŞEYARA'nın basitliğini İNDİS-KAÇINCI'nın gücüyle birleştirerek ÇAPRAZARA (XLOOKUP) fonksiyonunu tasarladı. Resmi duyurusu 2019'da yapılsa da, geniş kullanıma sunulması 2020 yılını buldu.

Modern Çözüm: ÇAPRAZARA (XLOOKUP)

• Rolü: DÜŞEYARA'nın basit, İNDİS-KAÇINCI'nın ise güçlü yönlerini tek bir formülde topladı.
• Avantajları:

1. 1. Yön Bağımsızlığı: Hem sola hem de sağa arama yapabilir.

2. Dahili Hata Yönetimi: Dördüncü bağımsız değişkeni sayesinde #YOK yerine "Bulunamadı" gibi kullanıcı dostu bir mesaj döndürür. EĞERHATA'yı kullanma ihtiyacını bitirir.

3. Kırılmaz Referanslar: Sütun numarası yerine aralık (dizi) referansı kullandığı için, araya sütun eklense bile formül bozulmaz.

4. Dinamik Dizilerle Uyum: Excel 365'te birden fazla değer döndürebilme yeteneğine sahiptir (örneğin, bir kişinin adını arayıp tüm iletişim bilgilerini yan yana getirme).

Gelecek Evrim: 

XMATCH ve FILTER (2020 Sonrası)

ÇAPRAZARA'dan sonra çıkan ÇAPRAZEŞLEŞTİR (XMATCH) (KAÇINCI'nın gelişmişi) ve FİLTRE (FILTER)  (bir aralıktan koşullara uyan tüm verileri dinamik olarak filtreleyen fonksiyon) gibi dinamik dizi fonksiyonları, Excel'de arama ve filtreleme işlerini daha da ileriye taşıdı.

Uyumlu Versiyonlar Tablosu

Unutmayın, Excel'de bir formülü kullanabilmek, o formülün kullandığınız Excel versiyonunda olup olmadığına bağlıdır.

 Önemli Tavsiye:

Versiyonunuzu Kontrol Edin!

 Eğer şirketiniz veya kişisel bilgisayarınız Excel 2019 veya 2016 gibi eski bir sürüme sahipse, ÇAPRAZARA (XLOOKUP) formülünü kullanamayacaksınız ve #AD? hatası alacaksınız. Bu durumda:

En güvenilir yönteminiz hâlâ INDEX-MATCH (İNDİS-KAÇINCI) kombinasyonudur.

ÇAPRAZARA, DÜŞEYARA'nın getirdiği "yaptım oldu" riskini ortadan kaldırır ve raporlarını geleceğe hazırlar. Artık arama işlemlerinde DÜŞEYARA'dan vazgeçme ve ÇAPRAZARA'ya geçiş yapma vakti geldi gibi sanki.

Bu konudaki Arama ve Başvuru Fonksiyonları rehberininde adı geçen fonksiyonların kullanım örnekleri ve örnek senaryolarını inceleyebilirsiniz.

Kaynaklar

• Microsoft Destek, "XLOOKUP işlevi"
• Microsoft Destek, "VLOOKUP işlevi"
• Microsoft Destek, "INDEX ve MATCH işlevlerini birleştirme"
• Excel Is Fun (YouTube/Blog Topluluğu), "Excel LookUp Function History”

ÇAPRAZARA

DÜŞEYARA

İNDİS-KAÇINCI